Tło problemu

1. 1. Praca dzieci – co się kryje pod tym pojęciem?

Nie każda praca wykonywana przez osoby poniżej 18 lat jest zjawiskiem negatywnym, które należy wyeliminować z dzisiejszej rzeczywistości. Siedemnastolatka w Polsce, która przez kilka godzin w tygodniu pracuje wyprowadzając na spacer psy w schronisku;  czternastolatek w Brazylii pomagający rodzicom w drobnych pracach domowych; czy piętnastolatka w Nepalu pomagająca przez godzinę czy dwie dziennie w prowadzeniu rodzinnego hotelu to zwyczajne sceny codziennego życia społecznego. Taka praca przyczynia się prawidłowego rozwoju społecznego dzieci, do sprawnego funkcjonowania rodziny i przygotowuje młodzież do przyszłej pełnoetatowej pracy.

O niewolniczej pracy dzieci mówimy w przypadku, gdy mamy do czynienia z “wyzyskiem ekonomicznym, wykonywaniem pracy, która może być niebezpieczna lub też może kolidować z kształceniem dziecka, bądź może być szkodliwa dla zdrowia dziecka lub jego rozwoju fizycznego, umysłowego, duchowego, moralnego lub społecznego” (zgodnie z art. 32 Konwencji o prawach dziecka).

Artykuł nr 3 Konwencji Nr 182 Międzynarodowej Organizacji Pracy definiuje dodatkowo “najgorsze formy pracy dzieci”. Są to:

– wszystkie formy niewolnictwa lub praktyk podobnych do niewolnictwa, takich jak sprzedaż i handel dziećmi, niewolnictwo za długi i pańszczyzna lub praca przymusowa albo obowiązkowa, w tym przymusowe lub obowiązkowe rekrutowanie dzieci do udziału w konflikcie zbrojnym,

– korzystanie, angażowanie lub proponowanie dziecka do prostytucji, produkcji pornografii lub przedstawień pornograficznych,

– korzystanie, angażowanie lub proponowanie dziecka do nielegalnych działalności, w szczególności do produkcji i handlu narkotyków, jak to określają stosowne traktaty międzynarodowe,

– praca, które ze względu na swój charakter lub okoliczności, w których jest prowadzona, może zagrażać zdrowiu, bezpieczeństwu lub moralności dzieci.

Trzecim ważnym pojęciem jest “niebezpieczna praca wykonywana przez dzieci”, która określona jest w art. 3 zalecenia nr 190 Światowej Organizacji Pracy, czyli:

– pracę, która naraża dzieci na szkody fizyczne, psychiczne lub seksualne,

– pracę pod ziemią, pod wodą, na niebezpiecznych wysokościach lub w ciasnych pomieszczeniach,

– pracę z użyciem niebezpiecznych maszyn, wyposażenia i narzędzi lub która obejmuje ręczne przenoszenie albo transport ciężkich ładunków,

– pracę w niezdrowym środowisku, która może np. obejmować narażenie dzieci na niebezpieczne substancje, czynniki lub procesy albo temperatury, poziomy hałasu lub wibracje szkodliwe dla ich zdrowia,

– pracę w szczególnie trudnych warunkach, takich jak długi czas pracy lub praca nocna albo praca, podczas której dziecko jest bez uzasadnienia ograniczone do pomieszczeń pracodawcy.

1. 2. Garść danych liczbowych – ile dzieci jest zaangażowanych w przymusową pracę?

– Według Światowej Organizacji Pracy na świecie pracują niewolniczo 152 miliony dzieci.

– Prawie połowa z nich (około 73 milionów) wykonuje pracę niebezpieczną.

– Co roku około 22 000 dzieci ginie podczas wykonywania niewolniczej pracy. (Statystyki dotyczące dzieci, które doznały uszczerbku na zdrowiu nie są znane.)

1. 3. Dlaczego istnieje zjawisko niewolniczej pracy dzieci?

Odpowiedź na to pytanie jest niezwykle złożona. Jednak nie istnieje jeden czynnik (ani nawet zamknięty zbiór kilku powodów) determinujący istnienie  problemu niewolniczej pracy dzieci.

Najczęściej pierwszą myślą, jaka przychodzi nam do głowy przy pytaniu o przyczyny pracy dzieci jest ubóstwo (zarówno na poziomie indywidualnym – danej rodziny, jak i na poziomie stopnia rozwoju całego kraju/regionu). Ubóstwo to zarówno przyczyna, jak i konsekwencja problemu. Bieda zmusza rodziny do wysyłania dzieci do pracy, bo dodatkowy dochód (nawet bardzo niewielki) pomaga przetrwać członkom gospodarstwa domowego. Z drugiej strony konieczność rezygnacji z wykształcenia na rzecz podjęcia pracy zarobkowej powoduje zamknięty krąg biedy przez całe pokolenia. Brak jakichkolwiek kwalifikacji czy elementarnych umiejętności (jak czytanie) determinuje przyszłość takiego dziecka, które z dużym prawdopodobieństwem powieli los pokolenia rodziców.

Na poziomie makro, najwięcej (zarówno procentowo, jak i w liczbach bezwzględnych) dzieci pracuje w Afryce i Azji Południowo-Wschodniej. Regionem, gdzie z pracą dzieci mamy do czynienia w stopniu najmniejszym, jest Bliski Wschód. Dotyczy to zarówno niewolniczej pracy dzieci ogółem, jak i pracy w warunkach niebezpiecznych. 

Jednak czynników powiązanych ze zjawiskiem pracy dzieci jest dużo więc: nierówności społeczne, struktura społeczna, struktura gospodarstwa domowego, stan zdrowia członków rodziny, role społeczne przypisane płciom, kultura, tradycje, poziom wykształcenia, struktura gospodarki (w tym szczególnie zależność gospodarki od rolnictwa), konsumpcjonizm i popyt na różne produkty i usługi. Wszystkie te czynniki zazębiają się i decydują o tym, w jakim wieku dzieci są angażowane w pracę niewolniczą, w jakim charakterze, na jak długo. Oczywiście wszystkie te czynniki się wzajemnie przenikają i tworzą skomplikowaną sieć powodów pracy dzieci. Na przykład rodzina może być biedna i stać ją na posłanie do szkoły tylko jednego dziecka, a ze względów kulturowych decyduje że będzie to trzecie dziecko – jedyny syn.

Więcej informacji o tym, jak pomagać, znajdziesz tutaj oraz tutaj.

---

Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons 4.0  (CC BY-NC-ND 4.0).

Wybrane prawa zastrzeżone na rzecz Fundacji Go’n’Act.